Dat ons land een paradijs is voor financiële criminaliteit tast het publieke rechtsgevoel aan. Justitie zit op een hellend vlak en heeft geld nodig, maar ook visie.
“If we do not maintain justice, justice will not maintain us”, schreef de Britse filosoof Francis Bacon. Was Bacon deze week te gast geweest bij Bart Schols in ‘De afspraak’, dan waren zeker meer spijkers met koppen geslagen dan met Koen Geens. Die antwoordde op de vraag wat hij na de verjaring van de Fortis-zaak zou zeggen aan de gedupeerden: ‘dat wij in België streven naar een redelijke Justitie voor een redelijke kostprijs’. De minister van Justitie is natuurlijk de waterdrager, maar hij blijft het aanspreekpunt. Als hij het gevraagde geld niet krijgt, moet hij zoals een bestuurder consequent ontslag nemen.
Zeven jaar geleden schreef ik in deze krant: ‘De postkoets justitie kan niet op een autosnelweg’. Na al die tijd blijkt niet veel veranderd te zijn. Geens heeft weliswaar een grote verdienste bij het moderniseren van onze wetgeving. Er waren niet alleen de reeks ‘potpourriwetten’, die meer patchwork waren, er kwamen ook nieuwe codificaties en er was de hervorming van de gerechtelijke arrondissementen.
Maar de vraag is of hij erin geslaagd is het systeem zelf te veranderen. Daar blijft het mistig. Ik zie nog altijd competente magistraten die tegen de bierkaai vechten door structurele tekorten aan mensen en logistiek. Nog altijd zijn er lange wachttijden, zoals in fiscale zaken, en strafonderzoeken die, in tegenstelling tot in het buitenland, te lang duren en verzanden. Het manke systeem blijft de rechterlijke macht achtervolgen. Dat is de verantwoordelijkheid van de twee andere grondwettelijke machten.
Dat kan je goed zien aan de witteboordencriminaliteit. De zaak-Fortis deed onlangs stof opwaaien door de verjaring, maar ze is niet het beste voorbeeld. Men vergeet dat het Brussels financieel parket uitstekend werk heeft verricht en in zijn maatschappelijke taak alleen prioriteiten heeft gesteld: de vergoeding van de gedupeerden met de historische 1,3 miljard euro. In de aanloop naar die complexe schikking had een strafproces als een stoorzender gewerkt.
Maar er zijn andere voorbeelden, zoals het dossier-Dexia en tal van dossiers waarin we, als advocaten die zowel daders als slachtoffers bijstaan, merken dat witteboordencriminelen de dans ontspringen door het structurele gebrek aan capaciteit van het gerecht. De vaststelling dat ons land een paradijs is voor financiële criminaliteit tast het publieke rechtsgevoel aan. Zo zien wij te vaak dat het criminele fortuin dat oplichters via offshoreconstructies en fiduciaires in het buitenland parkeren in duisternis gehuld blijft. Daarom zou ik een federaal financieel parket oprichten zoals het PNF in Frankrijk en zware financiële criminaliteit rechtstreeks voor het hof van beroep brengen.
Hoge bloeddruk
De bevolking krijgt de indruk dat financiële criminaliteit loont en onbestraft blijft, maar wee haar gebeente bij een snelheidsovertreding. Vergelijkingen met het buitenland doen de maag keren. In de Verenigde Staten kreeg de fraudeur Bernard Madoff binnen een paar jaar zijn proces, met als uitkomst 150 jaar gevangenisstraf en een recuperatie van 73,65 procent voor gedupeerden in 122 landen. Vergelijk dat eens met de zaak-Lernout & Hauspie. De aanhoudende perceptie van het publiek is als een sluipende maar dodelijke ziekte. De hoge bloeddruk kan vroeg of laat fataal zijn.
Justitie lijdt natuurlijk ook aan andere kwalen, zoals de structurele obsessie voor papier, het gebrek aan digitalisering van hoorzittingen, de vraag of het strafproces niet losgekoppeld moet worden van de burgerlijke vordering zonder die laatste te benadelen, de wildgroei aan wetgeving, de hoge kostprijs van procederen, en de Assepoester van Justitie: de mediatie.
Het vereist bijna een genie zoals Napoleon om Justitie uit het slop te halen. Eén zaak staat vast: koken kost geld. Het budget van Justitie moet absoluut naar omhoog. Daar knelt niet alleen het schoentje, maar een hele schoenenfabriek. Ik vraag mij af of de Vivaldi-partners zich daarvan bewust zijn.
Maar geld alleen kan het hellend vlak niet tegenhouden. Er is ook visie nodig bij de uitgaven. Die grote prestigieuze gebouwen hebben we niet meer nodig. Sedert corona is thuiswerken de norm, dus waarom niet bij Justitie? Ook die grote zittingszalen die allemaal onderhouden moeten worden, zijn niet meer van deze tijd. Sinds men beseft dat Justitie ook managers nodig heeft, is al een hele weg afgelegd, maar de reis is nog maar net begonnen.
Geert Lenssens
Advocaat. Trad op in financiële dossiers zoals Lernout & Hauspie, Citibank en Fortis
